Duży, malowniczy, krzew liściasty lub wielopniowe drzewo o szerokiej koronie. Wysokość od 4 do 8 m. Kwiaty kremowobiałe, owadopylne, zebrane w duże (10-20 cm) i płaskie baldachy, niezbyt przyjemnie pachnące wykorzystywane w zielarstwie. Owoce zebrane po kilkadziesiąt sztuk w zwisające grona, podobne do jagody, małe, kuliste pestkowce o średnicy 3-7 mm. Początkowo są zielone, w trakcie dojrzewania stają się czerwonawe, po dojrzeniu natomiast przybierają piękny, błyszcząco-czarny kolor. Jest łatwy w uprawie. Nie ma specjalnych wymagań, wystarcza mu zwykła, półprzepuszczalna ziemia w ogrodzie. Może rosnąć w pełnym słońcu lub w półcieniu. Pędy, liście oraz niedojrzałe owoce są trujące. Nie należy jeść świeżych owoców. Mogą wywołać nudności. Bez czarny jest cenną rośliną leczniczą, znajdującą szerokie zastosowanie w zielarstwie. Owoce są pokarmem dla ptaków. Z przegotowanych owoców bzu czarnego produkuje się soki, wina, nalewki, syropy, dżemy, kisiele. Można je także suszyć. Zawierają cukry, witaminy (głównie B i C), kwasy organiczne i inne związki.
PRZEPISY:
WINO Z OWOCÓW CZARNEGO BZU
Do 7l wody dodajemy 2-2,5 kg cukru, zagotowujemy, studzimy i wsypujemy 3 l świeżych owoców bzu bez szypułek. Podgrzewamy nie dopuszczając do wrzenia, po czym studzimy pod przykryciem dodając do już przestudzonego, tylko ciepłego kompotu 2 dag drożdży winiarskich. Dokładnie mieszamy i zlewamy z owocami do gąsiora. Dalej postępujemy jak z każdym innym winem. Wino to reguluje trawienie, usuwa zbędne złogi, poprawia apetyt, a podgrzane podaje się w przeziębieniach. Im jest starsze, tym lepsze. Używać tylko leczniczo!
WINO ZE ŚWIEŻYCH KWIATÓW CZARNEGO BZU przepis Pani Krystyny
Zbieram baldachimy kwiatów w połowie czerwca. Muszą już powoli pylić - to znaczy że kwiatki są słodkie i nadają się do przygotowania wina. Pełną reklamówkę rozsypuję w cieniu by pozbyć się niepotrzebnych "gości",a następnego dnia przygotowuję lukier (3kg cukru + 1 litr wody). W dużym garnku w chłodny roztwór wsypuję kwiatki z łodyżkami (nie są myte). Do tego dodaję 3 umyte, pokrojone cytryny. Pozostawiam 2 do 3 dni w chłodnym miejscu (w piwnicy). Przecedzam. Sok nadaje się do wypicia z chłodną wodą). Lekko wyciskam i przelewam - te kwiaty z cytryną - przegotowaną gorącą wodą, tak by uzyskać około 10 litrów płynu. Wlewam do balona. Nie dodaję drożdży. Po 3 dniach zaczyna pracę. Po 5-6 tygodniach zlewam przez gazę i pozostawiam na następne 2-3 miesięcy. Bardzo smaczne.
SOK Z CZARNEGO BZU
Opłukać w zimnej wodzie grona owoców, potem obłuskać owoce i wrzucić do sokownika parowego. Po uzyskaniu można sok od razu dosłodzić do smaku i zlać do butelek lub słoików ( słoiki spasteryzować - woda ma delikatnie wrzeć przez ok. 15-20 min.) Sok stosuje się w przeziębieniach (gorący), nadciśnieniu tętniczym. Przygotowany bez cukru-stosować przy odchudzaniu, pić 100ml soku na 1 l wody. Soku używa się też do podbarwiania win.
ZWALCZANIE SZKODNIKÓW
Liście wydzielają olejki eteryczne, które odstraszają szkodniki i owady. Z pędów (gałązki z liśćmi) otrzymuje się wywar używany do ekologicznego zwalczania kretów, norników, rolnic, mszyc i bielinka kapustnika.
ZIOŁOLECZNICTWO
Suszone kwiaty i owoce stosowane są w ziołolecznictwie. We wszystkich częściach świeżej rośliny występuje sambunigryna i sambucyna, które dla ludzi w większych ilościach są trujące. Jednakże wyższa temperatura (gotowanie czy smażenie bez przykrycia) usuwa ich własności trujące. Najczęściej dochodzi do zatrucia w wyniku spożycia niedojrzałych owoców. Objawami zatrucia są: osłabienie, bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, biegunka, przyspieszenie tętna i zaburzenia oddychania aż do duszności włącznie. Pierwsza pomoc polega na sprowokowaniu wymiotów i płukaniu żołądka. Konieczna pomoc lekarza.
K W I A T Y
Napar z kwiatów działa moczopędnie, przeciwgorączkowo, napotnie, wykrztuśnie. Stosowany jest w leczeniu przeziębień, różnego rodzaju nieżytów, stanów zapalnych dróg oddechowych i chorób reumatycznych. Napary z kwiatów bzu czarnego przy przeziębieniach mają wielokrotnie silniejsze działanie, niż napary z lipy.
Zewnętrznie naparami z kwiatów przemywa się skórę przy zapaleniach skóry, wypryskach skórnych i oparzeniach, płucze jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych oraz przemywa oczy przy zapaleniu spojówek. Kwiaty bzu czarnego łącznie z rumiankiem są używane do zmniejszenia bólów menstruacyjnych. Niektórzy polecają w tym celu stosować mieszankę kwiatów bzu czarnego, rumianku i ruty zwyczajnej.
Kwiaty zbiera się w dzień słoneczny, gdy rozkwitną, lecz nie przekwitają. Należy unikać zbierania surowca przegniłego lub wyschniętego (zbrązowiałego), gdyż powoduje on gnicie pozostałego surowca przy suszeniu. Kwiaty ścina się całymi baldachami. Najlepiej suszyć w miejscu przewiewnym i suchym, cienką warstwą, w temperaturze nie wyższej niż 35 stopni Celsjusza. Dobry surowiec nie może się zaparzyć i ma kolor białawo-żółty (brązowy należy odrzucać już podczas suszenia). Po wysuszeniu zsypać do papierowych toreb, oznaczyć.
O W O C E
Owoce mają własności przeczyszczające, działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo. Z owoców zazwyczaj wykonuje się odwary używane do leczenia migreny, biegunki, nerwobólów, chorób reumatycznych i neurologicznych, a dzięki ich własnościom odtruwającym, także przy zaburzeniach przemiany materii. Wywary mogą być używane do przemywania jamy ustnej po usunięciu zęba i przy porażeniu nerwu twarzowego.
KOSMETYKA
Wyciągi używane są do wytwarzania maseczek i kremów do pielęgnacji starzejącej się skóry. Działają przeciwzmarszczkowo, zmiękczająco i wybielająco. Sok z owoców używany bywa do barwienia brwi i rzęs.
